|
|
Posłuszny nakazom Chrystusa: "Badajcie Pisma"
oraz "Szukajcie, a znajdziecie" wypełniam swą powinność... Jeśli
bowiem, jak mówi apostoł Paweł, Chrystus jest mocą Bożą i mądrością Bożą, to ten,
kto nie zna Pisma nie zna mocy Boga ani Jego miłości: nieznajomość Pisma Świętego jest nieznajomością
Chrystusa.
Św. Hieronim, kapłan, doktor Kościoła. Urodził się
około 340 roku w bogatej chrześcijańskiej rodzinie, w Strydonie
(dzisiejsza Istria). Studiował w Rzymie. Tam przyjął chrzest z rąk papieża Liberiusza. Po skończeniu studiów udał się do ówczesnej stolicy
cesarstwa - Trewiru, gdzie na życzenie rodziny podjął
karierę urzędniczą. W kilka lat później w Akwilei został
duchownym. Stamtąd udał się do Syrii, gdzie na Pustyni Chalcydyckiej
prowadził życie pustelnicze, studiując Pismo Święte i języki wschodnie. Wyczerpany
postami znalazł się w obliczu śmierci. W Antiochii przyjął święcenia kapłańskie
(377). W pięć lat później udał się na synod do Rzymu, gdzie skupił wokół siebie
elitę intelektualną i religijną. W latach 382-384 był sekretarzem i doradcą papieża
Damazego. Po jego śmierci, w 385 roku przez Egipt, Palestynę,
wielkie klasztory Wschodu, skierował się do Betlejem, w którym mieszkał do śmierci.
Organizował tam działalność charytatywną, prowadził wykłady, pod jego opieką powstały
cztery klasztory. Hieronim odznaczał się encyklopedyczną wiedzą, wybuchowym temperamentem,
umiłowaniem ascezy, pracowitością, gorącym przywiązaniem do Kościoła, czcią do Matki
Bożej, a przede wszystkim umiłowaniem Pisma Świętego. Przełożył Biblię na język
łaciński. Dzieło to zajęło mu 24 lata. Jego przekład, tzw. Wulgata, został przyjęty
jako tekst urzędowy Kościoła Zachodniego. Pozostawił po sobie spuściznę literacką,
której ogromu niepodobna przypisać jednemu człowiekowi. Napisał komentarze do wielu
ksiąg Pisma oraz przełożył wiele tekstów ojców Kościoła. Zwalczał współczesne mu
herezje. Ostatnie lata spędził w grocie sąsiadującej z Grotą Narodzenia Pana Jezusa.
Zmarł 30 września 420 roku w Betlejem. Jego relikwie sprowadzono z czasem do Rzymu.
Obecnie znajdują się w bazylice S. Maria Maggiore. Jest
jednym z czterech wielkich doktorów Kościoła Zachodniego.
Patron eremitów, biblistów, egzegetów, księgarzy, studentów. W roku 1992 Międzynarodowa Federacja
Tłumaczy uznała św. Hieronima patronem tłumaczy.
"Jedyną doskonałością ludzką jest świadomość
własnej niedoskonałości."
"Nawrócenie nigdy nie jest zbyt późne. Łotr
z krzyża przychodzi do raju..."
Św. Hieronim
IKONOGRAFIA ukazuje najczęściej św. Hieronima jako wielkiego
pokutnika w długiej szacie albo obnażonego starca, w przepasce na biodrach, wycieńczonego
postami. Czasami przedstawiany jest w kapeluszu kardynalskim, co jest aluzją do
jego funkcji sekretarza papieskiego, lub w postawie siedzącej przy pulpicie.
Atrybutami Świętego są: czaszka, gołębica, kamienie, klepsydra, księga, lew u stóp,
oswojone lwiątko, model kościoła, pióro pisarskie, rylec
do pisania i tabliczka, trąba powietrzna przypominająca Sąd Ostateczny, wielbłąd.
Dewizą naszego Patrona była wierność
prawdzie, veritas. Był wprawdzie świętym, ale
był także człowiekiem, więc nie zawsze udawało mu się tej wierności dochować.
Do dziś na przykład wypomina mu się słynne "rogi Mojżesza". Jak
pamiętamy, "Gdy Mojżesz zstępował z góry Synaj z dwiema tablicami
świadectwa w ręku, nie wiedział, że skóra na jego twarzy promieniała na
skutek rozmowy z Panem" (Ks. Wyjścia, 34: 29). Owo
"promieniowanie", to hebrajskie słowo qaran, które znaczy "wypuszczać
rogi", ale także "wysyłać promienie, promienieć". To, co dziś
nazwalibyśmy "metaforycznym rozszerzeniem znaczenia" umknęło uwagi
Św. Hieronima, i w łacińskim tekście pojawił się wyraz cornuta.
Grzech translatologicznej niewierności prawdzie po wsze czasy utrwalił swoim dłutem Michał Anioł, rzeźbiąc
słynny posąg rogatego Mojżesza...
Św. Hieronim miał cechę, która jest
podstawowym atrybutem biegłego w swej sztuce tłumacza: szacunek dla słowa i
wrażliwość na słowo. W rozważaniach nad tekstem Pisma Świętego, Św. Hieronim
pisał, że "nawet porządek słów kryje w sobie tajemnicę". Ten zachwyt
i podziw, ten pełen pokory szacunek, był udziałem wielkich tłumaczy przez
długich piętnaście wieków i z pewnością będzie im towarzyszył przez następnych
piętnaście.
Glosariusz
Doktor Kościoła, w kościele katolickim tytuł, nadawany przez papieża od
XIII w. świętym, którzy wnieśli wybitną, ortodoksyjną wiedzę
i istotne wartości do doktryny Kościoła, szczególnie na polu zasad wiary i moralności.
Przyznany ponad 30 świętym, w tym 2 kobietom.
Do najstarszych doktorów Kościoła zalicza się
4 wielkich doktorów Kościoła wschodniego: świętych Atanazego,
Bazylego,
Grzegorza z Nazjanzu
i Jana Chryzostoma oraz 4 wielkich doktorów Kościoła zachodniego:
Ambrożego, Hieronima, Augustyna i Grzegorza Wielkiego.
Poza nimi tytuł ten otrzymali m.in.: Efrem Syryjczyk
(1920), Cyryl z Aleksandrii (1883),
Leon Wielki (1754), Jan z Damaszku
(1890), Beda
Venerabilis (1899), Petrus
Damiani (1828), Bernard z Clairvaux
(1830), Antoni Padewski (1946),
Tomasz z Akwinu
(1576), Bonawentura
(1588), Jan od Krzyża (1927),
Roberto Bellearmino (1931),
Franciszek Salezy
(1877).
Wulgata, Vulgata (z łacińskiego
- "rozpowszechniona", "ogólnie znana"), łaciński przekład Biblii dokonany 382-406 na polecenie
papieża Damazego I (366-384) przez św. Hieronima. Nazwa
Wulgata jest znacznie późniejsza
- pochodzi od Erazma z Rotterdamu i J. Le Fèvre’a D’Étaples (1455-1536).
Za podstawę św. Hieronim przyjął starsze tłumaczenie:
Vetus Latina - niektóre jego fragmenty, zwłaszcza Nowy Testament, tylko poprawiał
i wygładzał, inne, jak większość protokanonicznych ksiąg Starego Testamentu (Pismo Święte), zastępował
na nowo przez siebie opracowanymi. Autor pominął w swym przekładzie część ksiąg
deuterokanonicznych, które później dodano do Wurkaty z
tłumaczenia starołacińskiego.
Dzieło św. Hieronima odznacza się znakomitymi
walorami literackimi, jest też - na mocy tradycji usankcjonowanej postanowieniem
soboru trydenckiego z 1546 (z poprawkami wprowadzonymi w 1592: tzw. wersja sykstyńsko-klementyńska) - oficjalną wersją Biblii Kościoła rzymskiego (Kościoły wschodnie
posługują się grecką Septuagintą). Od 1907 (dekret papieża Piusa X) benedyktyni z opactwa Św.
Hieronima w Rzymie prowadzą prace nad korektą i udoskonaleniem tekstu Wulgaty.
Biblie polskie, najstarszymi polskimi tłumaczeniamii
Biblii były psałterze.
Pierwszych pełnych przekładów dokonano w XV wieku dla żon króla Władysława II Jagiełły:
królowej Jadwigi (nie zachował się) i Zofii (tzw. Biblia królowej Zofii lub Biblia szaroszpatacka,
od miasta Sárospatak na Węgrzech, gdzie odnaleziono
uszkodzony rękopis; wyd. krytyczne 1965-1971). Nowy Testament w wersji
luterańskiej opracowanej przez J. Murzynowskiego
ukazał się 1551-1553, a w wersji katolickiej w opracowaniu M. Bielskiego w 1556.
Pełne przekłady Pisma Świętego to: tzw. Biblia Szarffenbergowska
(1561) dla katolików i tzw. Biblia
brzeska albo Biblia Radziwiłłowska dla kalwinów (1563), Biblia nieświeska dla arian
(1571-1572), a także ceniony przekład J. Wujka (1593, całość
zredagowana po jego śmierci 1599). W XX w. pojawiły
się nowe przekłady Pisma Świętego,
np. Biblia Tysiąclecia (1965)
pod redakcją oo. benedyktynów
Postylle, nazwa przyjęta w Polsce do określenia
drukowanych od XVI w. zbiorów kazań, wcześniej używana
jako odpowiednik homilii - kazania wykładającego treść i znaczenie tekstu Biblii. Wykład komentujący był
poprzedzony fragmentem Pisma św.,
którego dotyczył.
Kazania (postylle) powstały w tzw.
okresie patrystycznym chrześcijaństwa (IV w.). Bujny rozwój postylli
w Polsce wiąże się z reformacją,
stanowiąc część piśmiennictwa religijnego luterańskiego oraz kalwińskiego
i służąc rozpowszechnianiu nowej wiary.
Wśród postylli tego nurtu znalazła się
najbardziej popularna: Świętych słów
a spraw Pańskich [...] postylla M. Reja (1557). Pierwsze
postylle rzymskokatolickie napisał J. Wujek: Postilla catholica
(1573), Postylla mniejsza
część 1-2 (1579-1580).
Postylle tego okresu, katolickie
i protestanckie, zawierają ostre polemiki z religijnymi
przeciwnikami. Posługują się elementami beletrystycznymi i anegdotycznymi.
W okresie kontrreformacji
postylle zaczęły zanikać, zastępowane m.in. przez żywoty świętych.
Wujek Jakub (1541-1597), pisarz religijny, tłumacz. 1558-1559 studiował w Akademii Krakowskiej, 1562-1564
w Wiedniu. 1565 po powrocie do kraju wstąpił do
zakonu jezuitów. 1573-1584 rektor kolegiów jezuickich w Poznaniu, Wilnie i Kolozsvár (Siedmiogród). Po powrocie mieszkał głównie
w Krakowie.
Autor dzieł teologicznych, kaznodziejskich
i polemicznych po polsku i po łacinie. Znakomity tłumacz Biblii (Nowy Testament 1593, całość
1599), jego przekład wywarł wpływ na rozwój polskiego języka literackiego.
Także postylle (kazania): Postilla catholica
(część 1-2, 1573, część 3 - 1575, wydanie całości 1584) i Postille mniejsze (część 1-2, 1579-1580).